Hiện tại, tài sản của ông Ortega đã lên đến con số 71,1 tỷ USD. Với con số “khủng” này, Ortega đã “vượt mặt” Warren Buffet, nhà đầu tư huyền thoại nước Mỹ để trở thành người giàu thứ hai thế giới . Đồng thời, tỷ phú Ortega chỉ còn cách 9,5 tỷ USD nữa là “đuổi kịp” Bill Gates, người giàu nhất thế giới.

Sinh ra từ nghèo khó

Là con nhỏ nhất trong một gia đình có 4 người con, Ortega sinh ra tại Busdongo de Arbas, một ngôi làng nhỏ chỉ 60 người sinh sống tại miền Bắc Tây Ban Nha vào năm 1939, ngay khi cuộc nội chiến Tây Ban Nha nổ ra. Gia đình ông nhờ vào đồng lương ít ỏi từ công việc đường sắt của cha ông trong khi mẹ ông là một hầu gái. Cha ông chỉ kiếm được 300 pesetas mỗi tháng. Đồng lương này thấp đến nỗi, vào thời điểm đó lương của cha ông chỉ đủ mua 100 quả trứng gà.

Khi Ortega còn nhỏ, gia đình đã chuyển đến định cư tại La Coruña. Cả gia đình sống trong một dãy nhà dành cho công nhân đường sắt dọc theo đường ray xe lửa. Ortega có lẽ đã theo cha làm ngành đường sắt nếu không có một buổi tối định mệnh.

Amancio Ortega, ông chủ của đế chế thời trang Zara.

Khi từ trường về nhà, ông và mẹ đã dừng lại một cửa hàng nhỏ. “Ông nghe mẹ năn nỉ người bán hàng cho mua chịu, nhưng người đó không cho”, Covadonga O’Shea, một người bạn lâu năm của gia đình Ortega, hiện điều hành trường kinh doanh thời trang tại Đại học Navarra ở Madrid, nhớ lại. “Ông ấy cảm thấy quá nhục nhã. Và ông quyết định không đi học nữa”, O’Shea nói.

Ortega đã bỏ học từ năm 13 -14 tuổi để làm việc giúp đỡ gia đình. Trong suốt một thời gian dài, ông đã làm tại một cửa hàng dệt may và tạp hóa nhỏ mang tên La Maja tại thành phố cảng Coruna. Đồng thời, ông cũng tự học những kiến thức cơ bản nhất của lĩnh vực may mặc và thời trang.

Chỉ mới mười mấy tuổi đầu, Ortega đã xin phụ việc tại một cơ sở sản xuất áo sơ mi trong vùng, tên gọi là Gala. Năm 16 tuổi, Ortega đi đến kết luận rằng chỉ có thể kiếm được tiền thực sự bằng cách mang đến cho khách hàng chính xác điều họ muốn và một cách nhanh chóng, chứ không phải cứ có sẵn hàng để đó với hy vọng sẽ bán được hàng.

Xây dựng đế chế thời trang từ cửa hàng may thủ công

Tỷ phú Ortega bắt đầu xây dựng đế chế thời trang của mình vào năm 1963, khi bắt đầu sản xuất các sản phẩm may bằng tay.

Ortega đã có một môi trường rất lý tưởng: Galacia. Nơi này có rất ít cơ hội việc làm. Hàng ngàn người đàn ông ra biển, bỏ lại vợ con ở nhà. Vì thế, những người phụ nữ tại đây sẵn sàng làm bất cứ việc gì để kiếm được chút tiền. Và họ rất giỏi may vá.

Ông Ortega bắt đầu đưa hàng ngàn phụ nữ tại đây vào các hợp tác xã may mặc. Ông giám sát quá trình sản xuất áo choàng tắm cho công ty đầu tiên của ông - GOA.

Ortega điều hành khâu thiết kế, anh trai Antonio đứng đầu bộ phận thương mại và chị gái Josefa thì lo sổ sách. Công ty tự vận chuyển nguyên liệu dệt từ Barcelona, chứ không nhờ trung gian.

Khi có đủ tiền, Ortega mở cửa hàng nằm ở mặt tiền đường đầu tiên vào năm 1975 và đặt tên là Zara.

Ngay từ buổi đầu, ông đã xem tốc độ là động lực chính cho sự thành công của cửa hàng và đến nay, đó vẫn là phương châm của ông. Các cửa hàng Zara thay hàng mới cứ 2 lần mỗi tuần, nhận và xử lý đơn hàng tối đa chỉ trong 48 giờ. Ortega áp dụng luật 48 giờ ngay từ thập niên 1970.

Phải mất 10 năm Ortega mới thành lập được Tập đoàn Inditex và mở cửa hàng đầu tiên ở nước ngoài tại Bồ Đào Nha, nơi có lực lượng lao động rẻ hơn Tây Ban Nha. Đến cuối thập niên 1980, ông đưa Zara bước chân vào các thủ phủ thời trang là New York và Paris. Cứ thế, các cửa hàng của Zara liên tục sinh sôi khắp châu Âu. Quá trình phát triển khắp châu lục này đã diễn ra mạnh mẽ trong thập niên 1990.

Thế nhưng, trong bối cảnh kinh tế Tây Ban Nha đang đình trệ, kinh tế thế giới ảm đạm, liệu Ortega duy trì tốc độ bành trướng của Zara được bao lâu nữa? Trong khi châu Âu đang suy thoái, Ortega đã mở thêm cửa hàng Zara ở Mỹ và châu Á, với việc khai trương cửa hàng tại đại lộ Fifth Avenue, New York vào năm ngoái và tung ra Zara.com tại Trung Quốc hồi tháng 9/2012.

Tháng 3 năm 2012, tỷ phú Ortega đã vươn vị trí giành vị trí thứ trong bảng danh sách những tỷ phú giàu nhất thế giới của Bloomberg với 38 tỷ USD. Chỉ 3 năm sau, nhờ tài năng kinh doanh siêu nhạy bén của mình, Ortega đã vươn lên vị trí thứ 2 trong danh sách này.

Trước đó, vào hồi tháng 6 năm nay, cổ phiếu của tập đoàn Inditex đã tăng 3,9% giúp số tài sản ròng của vị tỷ phú trên tăng lên đáng kể. Tính chung lại, tổng số tài sản mà tỷ phú Ortega đã kiếm được từ hồi đầu năm nay đến ngày 22/6 đã tăng thêm 11 tỷ USD.

Dù khẳng định sâm ngoại, nhưng hầu hết mặt hàng này đều là xách tay, nhập lậu, thậm chí đã bị tách hết hoạt chất, thường được gọi là sâm rác.

Khảo sát của Tuổi Trẻ trên thị trường Việt Nam, đối chiếu với thị trường quốc tế và tham vấn các chuyên gia trong ngành, nhiều người phải giật mình với sâm được gọi là sâm Hàn Quốc.

Sâm ngoại rẻ bất ngờ

Tại căn nhà riêng cũng là điểm tập kết hàng ở đường Dương Quảng Hàm, phường 6, quận Gò Vấp, TP HCM, chúng tôi được bà N.T.L. lần lượt đem ra giới thiệu hàng loạt loại sâm tươi, sâm cắt lát, hồng sâm, nấm linh chi... đựng trong thùng carton lớn để chào hàng khách mua sỉ.

Trước khi gặp bà L., tìm hiểu trên website của cơ sở này, chúng tôi đã được đọc những dòng thông tin khẳng định các loại sâm, linh chi ở đây đều nhập khẩu chính hiệu từ Hàn Quốc. “Em lấy nhân sâm tươi đi, loại này giờ bán chạy lắm. Mỗi tuần hàng bên chị đưa về hai đợt. Đảm bảo hàng mua tận bên đó”, bà L. chào mời.

Thấy khách chưa mặn mà, bà L. tung ra hàng “hot” hơn là sâm tươi, món được nhiều người ưa thích do nhìn trực quan cả củ sâm đầy rễ nên có vẻ yên tâm không phải hàng giả.

Người bán hàng cam kết hộp sâm này là hàng nhập khẩu chính gốc Triều Tiên, tuy nhiên nhãn phụ tiếng Việt của sản phẩm lại ghi nguồn gốc từ Hong Kong, Trung Quốc.

“Mùa này chủ yếu nhập sâm tươi loại 6-8 củ/kg. Giá bán lẻ 2,5-3 triệu đồng/kg. Giá bán sỉ cho đại lý giảm còn 1,8-2,3 triệu đồng/kg”, bà L. thuyết phục khách. Khi hỏi về giấy tờ nhập khẩu, bà L. khẳng định: “Mua cái này uy tín là chính, đảm bảo với em không đâu có giấy tờ nhập khẩu cả. Toàn hàng xách tay hết!”.

Để thuyết phục khách, bà L. đem ra hai mẫu nhân sâm kèm theo vỏ hộp in chữ Hàn Quốc: “Làm nghề lâu rồi chị nhìn sâm là phân biệt được ngay. Sâm Hàn Quốc có ít râu, nhánh, loại của Trung Quốc rễ tua tủa như san hô ấy”.

Thật ra giá 2,3-3 triệu đồng/kg cũng là mức phổ biến cho các loại sâm tươi 5-6 củ/kg đang bán chạy ở một loạt cửa hàng bán sâm trên đường Hải Thượng Lãn Ông (quận 5, TP HCM) và hàng không bao giờ thiếu. “Anh muốn gì cũng có, nhập củ tươi hay sâm chế biến, thích cái nào anh cứ đặt hàng, tụi em hẹn ngày rồi anh ra lấy, hàng đảm bảo”, một người bán hàng ở đây cho biết.

Trong khi đó, khảo sát giá sâm tươi Hàn Quốc tại Seoul (gọi là susam) trên các trang: Korean-redginseng.com; gmarket.co.kr..., không có loại nào rẻ được như giá đang bán ở TP HCM. Loại sâm tươi có hình dáng giống như của bà L. hay sâm tươi tại quận 5 có giá rẻ cũng vào khoảng 0,26 USD/gam ở Seoul, tương đương 260 USD/kg, tức khoảng 5,84 triệu đồng/kg.

Đây là loại sâm thuộc hàng rẻ, với tuổi sâm dưới sáu năm. Các loại lâu năm hơn có giá khoảng 310 USD/kg trở lên. Các loại sâm bán tại Seoul phần lớn đóng trong các gói 250 gam và 500 gam. Trên các trang thương mại điện tử của Hàn Quốc cũng không thấy loại sâm nào, dù ít năm hơn, có giá rẻ như đang bán tại Việt Nam.

Ngay cả sâm tươi bán ở các trang thương mại điện tử lớn của Trung Quốc như Alibaba hay Made-in-China cũng không có giá rẻ được như Việt Nam. 1 kg sâm tươi nguyên củ bán trên các trang này có giá thấp nhất cũng vào khoảng 120 USD/kg, tương đương khoảng 2,7 triệu đồng/kg, vẫn cao hơn giá bà L. hay cửa hàng quận 5 bán lẻ.

Theo một chủ cửa hàng bán sâm tại phố Lãn Ông (Hà Nội), các hộp sâm Cao Ly thế này đều là hàng Hàn Quốc “xịn” nhưng trên hộp không hề có nhãn phụ hay giấy chứng nhận rõ ràng.

Nhập nhèm nguồn gốc

Khảo sát tại hai khu vực được xem là “thủ phủ sâm” ở phố Lãn Ông và xã Ninh Hiệp (huyện Gia Lâm, Hà Nội), chúng tôi cũng giật mình, vì sâm bán tại đây chỉ được đựng trong những túi nilon rất sơ sài, không có nhãn mác hay thông tin về nguồn gốc.

Trong khi người bán ra sức cam kết là sâm Cao Ly nhập khẩu chính hãng từ Triều Tiên, nhưng nhãn phụ của một số sản phẩm lại ghi có nguồn gốc từ Hong Kong, Trung Quốc.

Bà Nhung, chủ cửa hàng tại Ninh Hiệp, cho biết, hàng tại đây phần lớn nhập khẩu từ Trung Quốc qua cửa khẩu Tân Thanh, Lạng Sơn, sau đó được tỏa đi khắp các tỉnh thành, trong đó có TP HCM.

Khi hỏi về nhân sâm, bà Nhung hồ hởi: “Giá nào cũng có”, sau đó đưa ra rất nhiều loại sâm được giới thiệu xuất xứ từ Triều Tiên và Trung Quốc.

Chỉ riêng sâm Trung Quốc cũng có đến 2-3 loại khác nhau, rẻ nhất là sâm đỏ được xắt thành lát mỏng giá 200.000 đồng/100 gam; sâm trắng (sâm râu) còn nguyên củ, nguyên râu, rễ có giá bán 250.000 đồng/100 gam.

Loại sâm được giới thiệu là sâm Cao Ly (Triều Tiên) tại cửa hàng này được bán với giá 1 triệu đồng/100 gam, có màu nâu đỏ, được sấy khô, cắt hết râu, rễ, kích cỡ giống như ngón tay. Tất cả sản phẩm được bà Nhung giới thiệu đều có điểm chung không có bao bì, nhãn mác mà chỉ được đựng trong những túi nilông trong suốt, buộc kín bằng dây rất sơ sài.

Sản phẩm sâm củ khô, tươi đã khó lựa chọn vì chẳng có nhãn mác, tiêu chuẩn, sâm đã qua chế biến cũng tù mù không kém.

Theo khảo sát thị trường của doanh nghiệp chuyên nhập khẩu sâm GH ở Hà Nội, tại Việt Nam hiện có 300 cửa hàng bán hồng sâm, linh chi và đều quảng cáo nhập từ Hàn Quốc và Triều Tiên. Vỏ hộp nào cũng dán nhãn “Red Korean Ginseng” thể hiện nguồn gốc Hàn Quốc, nhưng tên sản phẩm theo tiếng Hàn Quốc một đằng mà nhãn phụ tiếng Việt lại một nẻo.

Chẳng hạn sản phẩm Red Korean Ginseng 240 gam có giá 1 triệu đồng một hộp nhãn Hàn Quốc là hỗn hợp hồng sâm, nhưng nhãn phụ tiếng Việt lại là “cao hồng sâm sáu năm tuổi”. Loại trà hồng sâm lại được dịch ra tiếng Việt là... cao hồng sâm, bán 500.000 đồng một hộp 100 gam và được gán đủ tác dụng, kể cả làm đẹp, phòng chống và điều trị... ung thư!

Nhiều sản phẩm có nhãn là nhân sâm, hồng sâm nhưng xem kỹ thành phần thì sâm chỉ chiếm... 3%. Trong khi theo quy định của Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược liệu Hàn Quốc, sản phẩm không có hàm lượng ginsenosids - hoạt chất quan trọng nhất trong nhân sâm 2,5 - 30 mg/gam sản phẩm thì không được ghi công dụng theo công dụng của nhân sâm.

Bã sâm, sâm rác

Theo bà Trần Thị Hồng Phương - Phó cục trưởng Cục Quản lý y dược cổ truyền Bộ Y tế, thị trường Việt Nam có sâm Hàn Quốc, sâm Việt Nam, Cát Lâm sâm (sâm Trung Quốc)..., tuy nhiên sâm Hàn Quốc chính gốc rất ít và không phổ biến. “Từ năm 2014 đến nay, đơn vị đã cấp hơn 19 đơn hàng nhập dược liệu, trong đó có sâm và nấm linh chi nguyên liệu, nhưng tất cả đều là sâm Trung Quốc, không có đơn hàng nào nhập khẩu từ Hàn Quốc”, bà Phương cho hay.

Giải thích điều này, ông T.V.L., chủ cửa hàng chuyên bán sâm tươi ở quận 5, khẳng định nhập sâm tươi trước giờ đều qua đường xách tay nên không thể có giấy phép nhập khẩu.

Theo ông L., nguồn cung sâm trên thị trường hiện nay chủ yếu từ Hàn Quốc và Trung Quốc qua đường tiểu ngạch, xách tay. Vì nếu nhập chính ngạch thì sâm sau khi thu hoạch ở Hàn Quốc phải được đóng gói hút chân không, kiểm định chất lượng phía nước họ trước khi đưa về Việt Nam, và muốn thông quan tại Việt Nam phải có giấy kiểm định, cho phép nhập khẩu của Bộ Y tế.

“Nếu nhập khẩu đúng quy trình thì chi phí đội lên cao, lợi nhuận thấp. Thêm nữa, người mua sâm chỉ tin tưởng là sâm Hàn Quốc khi củ sâm còn dính nguyên đất nên đành phải nhập... lậu để dễ bán”, ông L. phân tích.

Chính vì nhập lậu, hàng xách tay... nên chất lượng sâm bán trên thị trường gần như bị thả nổi. Mới đây, Thanh tra Bộ Y tế đã buộc dừng lưu hành lô nhân sâm chế biến thành dạng lỏng đựng trong túi thiếc để dùng sẵn, nhập khẩu từ Hàn Quốc không hề có saponin (ginsenosids) như công bố (hàm lượng công bố tối thiểu 270 mg/ml).

Bà N.T.L. đưa ra hàng loạt sản phẩm nhân sâm, hồng sâm, nấm linh chi để chào hàng tại điểm tập kết hàng đường Dương Quảng Hàm (quận Gò Vấp, TP HCM)

Theo GS.TS Phạm Thanh Kỳ, nguyên hiệu trưởng ĐH Dược Hà Nội, trước đây khi đi kiểm tra đông dược cùng Bộ Y tế, hàm lượng chất saponin trong cam thảo đáng ra phải đạt 6% thì kiểm nghiệm thực tế chỉ chưa đầy 1%. “Nhân sâm cũng vậy, trước khi về đến Việt Nam đã bị tách chiết bớt hoạt chất nên phần còn lại chỉ nên gọi là rác dược liệu hoặc chất lượng kém. Muốn mua được nhân sâm tốt phải đưa đi kiểm nghiệm hoặc phải lựa chọn sản phẩm của nhà cung cấp có uy tín”, GS Kỳ hướng dẫn.

GS.TS Nguyễn Thị Thu Hương, Phó giám đốc Trung tâm Sâm và dược liệu TP HCM, cũng khẳng định tình trạng sâm rác hay dược liệu rác không phải mới xuất hiện gần đây. Đó là việc những loại dược liệu bị chiết hết các dược chất quý, chỉ còn lại phần xơ bên ngoài.

“Hiện nay, không chỉ các sản phẩm sâm Hàn Quốc bị sâm Trung Quốc nhập nhèm gây nhầm lẫn. Bản thân sâm Ngọc Linh của Việt Nam cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng uy tín khi người bán trà trộn sâm kém chất lượng, sâm rác để bán”, bà Hương chia sẻ.